O co chodzi terapeutom rodzinnym?
Pytanie wydaje się bardzo proste ale nie sposób krótko i jednoznacznie na nie odpowiedzieć.
Ogólnie – terapeutów rodzinnych zajmuje to, w jaki sposób członkowie rodziny w swoich wzajemnych relacjach radzą sobie z trudnościami, kryzysami jakie napotykają w codziennym życiu. Rodzina postrzegana jest jako swoisty „system naczyń połączonych”. Jego elementy (członkowie rodziny) połączone są wzajemnymi relacjami -wzajemnie na siebie oddziaływają. Zgodnie z tą ideą, zmiana w jednym elemencie systemu oznacza zmianę całego systemu. Trudność (choroba, objaw) jednego z członków rodziny wpływa tym samym na cały system rodzinny np. w sytuacji kiedy dziecko zaczyna się odchudzać i popada w anoreksję, czy kiedy wagaruje i ma trudności szkolne – sytuacja ta wpływa na każdego z członków rodziny. Terapeutów rodzinnych interesuje to, co robią poszczególne osoby w rodzinie aby poradzić sobie z powyższą trudnością, jakie podejmują działania? Jak radzą sobie z tą sytuacją rodzice? Jakie wiążą się z tym problemem emocje? Jak przeżywają tę sytuację dzieci? Czy rodzeństwo dziecka przejawiającego objaw go wspiera? Jak pozostałe dzieci czują się w tej sytuacji – jak radzą sobie ze swoimi trudnościami niezwiązanymi ze zgłaszanym problemem? Perspektywa każdego członka rodziny jest w terapii rodzin uwzględniana i szanowana.
Czasem objaw mówi o czymś więcej…
Z jednej strony system rodzinny zmaga się z problemem (chorobą/objawem) jednego z jej członków
i wymaga wsparcia z drugiej natomiast, interesujące jest to, dlaczego ów problem pojawił się właśnie
w tym konkretnym momencie rozwoju rodziny. Terapeuta poszukuje zatem wraz z rodziną relacyjnego podłoża, na którym rozwinęła się trudność np. agresja nastolatka w szkole może narastać w sytuacji, w której rodzice oddalają się od siebie, co uwidacznia kryzys małżeński. Gdyby nie rozmowy o trudnościach syna- małżonkowie nie mieliby o czym rozmawiać. W ten właśnie sposób nastolatek niejako „przyprowadza” swoją „skryzysowaną” rodzinę do gabinetu terapeuty. Jego agresja może mieć zatem ukryty, nieświadomy sens scalania rodziny. Tak więc terapeuci rodzinni pracują „nie wprost” nad zgłaszanym przez rodziców problemem agresji syna – pracując bardziej nad relacją małżeńską lub rodzicielską w kontekście poczucia bezpieczeństwa dawanego dzieciom w sytuacji ich kryzysu małżeńskiego. Rozważania terapeutów rodzin krążą często wokół tego, jaką rolę pełni objaw/trudność w systemie rodzinnym. Terapeutów rodzinnych interesuje również to, w którym momencie naturalnego rozwoju jest dana rodzina i z jakimi naturalnymi (normatywnymi) kryzysami zmaga się aktualnie np. pojawienie się pierwszego dziecka w rodzinie czy kryzys dojrzewania nastolatka itp. W opisanej wcześniej sytuacji trudności rodzinne zostały skumulowane: na naturalne trudności z zachowaniem nastolatka w okresie dojrzewania nałożyły się problemy małżeńskie rodziców. Prawdopodobnie dlatego rodzina potrzebowała interwencji terapeutycznej.
Kiedy sięgnąć po terapię rodzinną?
Zazwyczaj rodziny zgłaszają się na terapię w momencie kryzysu, którym może być np. choroba jednego z jej członków, wpływająca na funkcjonowanie całej rodziny. To moment w którym strategie, które dotąd członkowie rodziny stosowali aby radzić sobie z problemem okazują się niewystarczające lub nieskuteczne. Relacje rodzinne w obliczu zmiany i nowości – muszą zatem być sformułowane na nowo. Nie jest to proces łatwy – dlatego czasami potrzebne jest wsparcie terapeutyczne.
W jaki sposób przebiega terapia rodzinna?
W początkowej fazie terapeuci starają się poznać rodzinę, sposób jej funkcjonowania, panujące zasady, historię. Członkowie rodziny prezentują się w różnych rolach, mają różne potrzeby, cele- często na pozór rozbieżne. Terapeuci pomagają uwspólnić owe dążenia, nadać kierunek pracy terapeutycznej, sformułować konkretne cele. Następnie poprzez terapeutyczne interwencje w toku wzajemnych relacji i interakcji rodzina pracuje nad tym, co zostało ustalone. Zdarza się że terapeuci czasowo wyłączają niektórych członków rodziny z terapii pracując epizodycznie np. tylko z małżonkami. Członkowie rodziny uczą się lepszych sposobów porozumiewania się, jedne relacje zacieśniają się – inne rozluźniają lub zyskują nowy charakter np. nastolatek zyskuje od rodziców więcej swobody i równocześnie jest obdarzany większym poziomem zaufania i odpowiedzialności. Terapia rodzin odbywa się zwykle co 2-3 tygodnie.
W międzyczasie rodzina może wypróbowywać nowe strategie postępowania odkryte na terapii lub realizować zadania zaproponowane przez terapeutów.
Dla kogo terapia rodzin/konsultacje rodzinne?
Ta forma terapii jest szczególnie ważna dla rodzin nastolatków dotkniętych anoreksją, bulimią, psychozą (tu szczególnie ważny aspekt psychoedukacji) ale także dzieci z zaburzeniami zachowania, depresją, fobią szkolną. Ponadto ważne aby pracować z rodzinami dzieci z trudnościami, takimi jak moczenie nocne, somatyzacje, bóle psychogenne. Szczególnie ważne wsparcie rodzinne wydaje się być również dla rodzin dzieci ze spektrum autyzmu, deficytami rozwojowymi, niepełnosprawnością.
Wydaje się że w tym ostatnim przypadku dzieci uzyskują duże wsparcie edukacyjne, terapeutyczne
i opiekuńcze (Ośrodki Rehabilitacyjne, Punkty Wczesnego Wspomagania Rozwoju), jednakże systemy rodzinne często nie wytrzymują trudności związanych z funkcjonowaniem dzieci niepełnosprawnych. Niepełnosprawność dziecka znacząco wpływa na relacje domowe, system wzajemnych oczekiwań. Niejednokrotnie – nie można jej zmienić (wyleczyć) ale można przeformułować relacje, sposoby komunikacji, aby skuteczniej radzić sobie w sytuacji problemowej. Terapia rodzinna może być zatem i w tym przypadku bardzo pomocna.
Terapia rodzinna – dlaczego warto ją podjąć?
Terapia rodzinna zakłada, że każda rodzina ma swoistą mądrość w kontekście radzenia sobie z problemami. Zanim rodzina pojawia się w gabinecie terapeuty próbuje wielokrotnie podejmować różnorakie wysiłki aby radzić sobie z problemem występującym zazwyczaj u jednego z jej członków. Należy dodać, iż bardzo często pacjentem zgłaszanym do terapii jest dziecko – jako najsłabszy element systemu zaczyna przejawiać trudności. Wszystkie strategie stosowane dotychczas przez rodzinę są bardzo cenne – pokazują zaangażowanie członków rodziny w rozwiązanie problemu. Taka właśnie jest perspektywa terapeutów rodzinnych: wiedza rodziców na temat problemu dziecka jest równie ważna jak fachowe podejście terapeutów. Dla dzieci rodzice są najważniejsi- relacje rodzinne tworzą klimat emocjonalny domu, w którym dorastają. Dlatego zajęcie się tymi relacjami w kontekście problemów przejawianych przez dziecko wydaje się być tak ważne. Nie ma idealnych rodzin. Jeśli pojawia się trudność – dlaczego nie skorzystać z pomocy specjalistów? Dlaczego wspólnie nie przyjrzeć się temu, co takiego dzieje się między nami, że trudno nam sobie teraz poradzić? Terapia może być tym miejscem i sytuacją, w której członkowie rodziny z powrotem zaczynają siebie słyszeć i dostrzegać, co jest podstawą dalszych ważnych dla rodziny zmian.